Yerel Yönetimlerin ve İhraçlarının Derecelendirme Metodolojisi
Yerel Yönetimlerin ve İhraçlarının Derecelendirme Metodolojisi
  • A-
  • A
  • A+

Yerel yönetimler, merkezi idarelerden veya vergilerden sağladıkları kaynakların yetersiz kalması karşısında, artan kentleşmeye paralel olarak sivil veya altyapı hizmetleri sağlamak, mevcut veya planlanan projelerini finanse etmek veya diğer ihtiyaçları için nakit akışı yaratmak üzere sermaye piyasalarından kaynak temin etmek üzere çok değişik tür vadelerde borçlanma senedi ihraç edebilirler, para piyasalarından veya uluslararası kuruluşlardan fon temin edebilirler.  Yerel yönetimler aşağıdaki başlıklar ve faktörlere göre derecelendirilir.

  • Sosyo ekonomik yapı,

  • Yasal faktörler,

  • Kurumsal yönetim yapısı ve kalitesi,

  • Borçluluk yapısı,

  • Finansal yapı ve bütçe performansı.

Yerel yönetimlerin borçlanma senedi ihraçlarında ise yukarıdaki faktörlere aşağıdaki faktör de dâhil edilir. 

  • Planlanan projenin uygulanabilirliği.

Ayrıca, niteleyici kriterler açısından; 

  • Yerel yönetimlerin hizmetleri ve kalitesi,

  • Risk pozisyonu ve kurumsal yönetim,

  • Geçmiş borç ödeme bilgileri,

  • Mevcut mal varlığı, 

  • İştirak ve bağlı ortaklılarının durumları

incelenmektedir.  

Sosyo Ekonomik Yapı

Bir topluluğun finansal sağlığı, onun gelirlerinden etkilenen ekonomisiyle oldukça bağlantılıdır. Yerel idarelerin gelirleri ise emlak vergileri başta olmak üzere sunduğu hizmetlerin bedelleri ve hükümranlık haklarından kaynaklanan diğer vergi benzeri gelirleridir.  Bu sebeple, JCR ER tarafından ilk adımda ihraççı idarenin borç ödeme yeteneğini ortaya çıkarmak amacıyla;

  • Konumu,

  • Altyapısı,

  • Doğal varlıkları,

  • Borç ve yükümlülükleri,

  • Vergi tabanı ve vergi kompozisyonu,

  • İstihdam tabanı

analiz edilmektedir. Borç ödeme yeteneğinin ölçümünde, yerel idarelerin devlet teşvik ve bütçe desteğine aşırı bağımlılığı olmadan yerel boyutta üreteceği gelirlerin ve likiditenin seviyesi önem arz etmektedir. Bu nedenle, derecelendirme açısından, çeşitlendirilmiş ve yaygın vergi tabanı ile hizmet gelirleri en öncelikli pozitif faktörlerdir.  Tüm bu analizler aşağıdaki ana faktörlere göre değerlendirilir.

  • Yerel ekonominin doğal yapısı,

  • Yerel gelirin özellikleri,

  • Kalkınma göstergeleri ve kentsel hizmetlerin mevcut durumu ,

  • Yerel nüfus ve istihdam.

Yasal Faktörler

Vergi ödeyicilerinin direnci veya yatkınlığı, hizmet gelirlerinin zamanında ve tam olarak toplanabilmesi yönündeki yerel idarelerin mekanizmaları, gerçek ve yasal kontrol gücü, mevzuatın kapsayıcılığı detaylı olarak analiz edilmektedir. Tüm bu analizler aşağıdaki ana faktörlere göre değerlendirilir.

  • Borçlanma yetkileri ve sınırları,

  • Devam eden yasal davalar ve anlaşmazlıklar,

  • Vergilendirme yetkileri,

  • Hizmet ücretleri ve katkı payları,

  • Gelir kaynakları üzerindeki fiili kontrol gücü,

  • Gelir toplama mekanizmaları ve yasal durum açısından değerlendirme.

Kurumsal Yönetim Yapısı

Yönetimin derinliği ve gücün delege edilmesi için yönetim, yönetim bilgi sistemleri, kontrol ve planlama süreçleri açılarından organizasyonel yapı analiz edilir.  Mevcut durumda yapılan planlama ve projeksiyonların daha iyi değerlendirilmesi için, yerel yönetimlerin geçmişteki projelerinde maliyet ve süre yönünden aşımların olup olmadığı, gerçekleşme seviyeleri analiz edilir. Yönetim yeteneğinin tespiti açısından, bütçe uygulamalarının süre yönünden incelenmesi de ayrıca önem taşımaktadır.  Zira bütçenin zamanında benimsenmesi, idari ve siyasi süreçlerin bütünlüğünü yansıtmaktadır.  Ayrıca, gecikmiş bütçeler planlama için bir engel ve politik zorluk göstergesidir. Yönetimin gerçekçi bir bütçe yapabilmesi için gelir gider ayarlamaları konusunda istekli ve becerikli olması beklenir. Tüm bu analizler aşağıdaki ana faktörlere göre değerlendirilir.

  • Organizasyonel yapı,

  • Hizmet ve siyaset ayırım yönünden yükümlülüklerin yerine getirilmesinde hakkaniyet,

  • Yönetimin derinliği ve devamlılığı,

  • Vergi belgeleme, tahsilât ve uygulama mekanizmaları,  

  • Geçmiş projelerin değerlendirilmesi,

  • Yerel idarenin özerklik seviyesi,

  • Yönetim bilgi sistemleri,

  • İç kontrol ve denetim mekanizmaları,

  • Sanayi ilişkileri,

  • Muhasebe sistemleri,

  • Doğayı ve kaliteyi denetleme mekanizmaları,

  • Uluslararası ilişkiler.

Borçluluk Yapısı

Bu başlık altındaki JCR ER’in analizleri, borçluluk yapısının, borç yükünün ağırlığının, gelecekteki finansman ihtiyaçlarının tespiti ve nakit akımlarının olası senaryoları üzerinde yoğunlaşmaktadır.  Temerrüt halinin doğması halinde kredi sağlayan veya yatırımcılar açısından Yerel İdare Kanunları irdelenir. Tüm bu analizler aşağıdaki ana faktörlere göre değerlendirilir.

  • Mevcut borç kompozisyonu,

  • Faiz ve borç karşılama oranları,

  • Geçmiş borç servisi performansı,

  • Kredi kaynaklarına ulaşma kolaylığı,

  • Bilanço dışı taahhütlerin durumu,

  • Likidite boşlukları,

  • Temerrüt halinde yasal durum. 

Finansal Yapı ve Bütçe Performansı

Bu başlık altında, yerel idarelerin mali durumları analizi için geçmişteki ve mevcut durumdaki mali tabloları analiz edilir. Varlık ve yükümlülükler, gelir ve gider kompozisyonu, eğilimler, istikrar yapısı analiz edilecek en önemli konulardır.  Finansal esneklik, operasyonel verimlilik, savurgan harcamaların tespit edilmesi açılarından yerel idarelerin etkinliği sayısal olarak ölçülür. 
Genel bütçe desteği, hibeler, vb. yardımların geçmiş trendi incelenir. Ayrıca, bu başlık altında merkezi idarelerin de ekonomik gücü de değerlendirme kriteridir.  Zira, devletin ekonomik durumu, gelir kaynakları, harcama politikaları vb. hususlar yerel idarelerin borç ödeme kabiliyetinin oluşumunda önemlidir.  Tüm bu analizler aşağıdaki ana faktörlere göre değerlendirilir.

  • Bütçe ve planlama süreçleri,

  • Vergi Matrahları ve geçmiş trendler,

  • Gelir ve giderler, zamanlaması, kompozisyonları ve bunun geçmiş bilgileri,

  • Hizmet Kullanıcılarının ödedikleri ücretler ve vergilerin oranları, eğilimleri,

  • Devlet bütçe desteği, 

  • Devletin bütçe yapısı.

Borçlanma Araçlarının Derecelendirmesi

Tahvil derecelendirmesi söz konusu tahvilin anapara ve faizinin zamanında ve tam olarak ödenme olasılığı bir başka değişle temerrüt olasılığı hakkında verilen bir görüştür. JCR ER’nin metodolojik altyapısında, tahvil derecelendirmesi, ihraç eden yerel idarenin kurumsal kredi derecelendirmesini temel alarak yapılmaktadır. 
Borçlanma aracının özelliklerine göre ihraç ratingi, yerel yönetimin rating notunun üzerinde ya da altında olabilir. Rating notu daha yüksek bir kuruluş tarafından garanti edilen tahviller veya varlığa dayalı olarak ihraç edilen tahviller, ihraç eden yerel idareden daha yüksek rating alabilmektedir. 
Temerrüt olasılığı ve geri kazanım oranının (tahvil alacaklısı açısından yatırımının ne kadarını kaybetme riski taşıdığı) tespit edilmesinde en önemli faktörlerden birisi tahvilin teminatıdır. Teminatlar; 

  • İhraç eden kuruluşunun bilançosundaki veya bilanço dışındaki varlıkları,

  • Sigorta,

  • Garanti

şeklinde çeşitli yollarla sağlanabilmektedir.  

İhraç eden yerel idarenin bilançosundaki başka varlıklar, bilanço dışı varlıklalar veya ülke hazine tahvili teminat olarak gösterilebilir. Teminatın kalitesi ve likiditesi tahvilin kredi riski üzerinde oldukça etkilidir.  Güçlü ve likit teminatlandırma temerrüt anında güçlü bir geri kazanımı ifade ettiği için tahvilin rating notunu yükseltmektedir. Varlığa dayalı olarak ihraç edilen tahviller tamamen teminatlı kabul edilmektedir.

İhracı gerçekleştiren yerel idareler, şayet dış piyasalarda tahvil ihraç edecekle ise transfer ve konvertibilite riskinden arındırmak için tahvillerini sigorta ettirebilmektedirler. Bu tür sigortayı satın almak suretiyle ihraç edilen tahvillerin derecelendirmesi ülke riskinden yani sistemik riskten arındırılarak ihraççının spesifik riskinin değerlendirilmesi şeklinde olduğu için iyi kalitedeki ihraççıların tahvilleri, sigortasız tahvillere göre daha yüksek derecelendirilir. 

Yapılandırılmış finansman tahvilleri "monoline" sigorta şirketleri tarafından sigortalanabilmektedir.

Monoline tahvil sigorta şirketleri gelişmekte olan ülkelerin ihraççıları tarafından ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetleri sigortaladıkları gibi gelişmiş piyasalarda sub¬prime adı verilen eşik altı yani spekülatif seviyedeki tahvilleri de sigortalamaktadırlar. Sigortalanmış tahvillerin faiz marjları ise ihraççının riskini değil sigortalayanın riskini yansıtmaktadır. 

Tahvil rating notunun ihraç edenin rating notundan daha yüksek olmasının bir başka yolu da tahvillerin garanti edilmesidir. Garanti, tahvili ihraç eden yerel idarenin merkezi hükumeti tarafından veya harici kuruluşlar tarafından (Örneğin, IFC (International Finance Corporation gibi uluslararası bir kuruluşun verdiği garantiler) verilebilmektedir.