Genel Açiklamalar ve Kavram Tanimlamalari

Uluslararası (International) şirket veya kuruluşlar; iştirakleri, şubeleri, temsilcilikleri, acentelikleri ve bilumum teknolojik platformlar yoluyla birçok ülkede faaliyetleri olan ve merkezi bir yönetimden yararlanarak diğer ülkelere girmiş olan ve oralarda yerleşen firmalardır. JCR ER derecelendirme metodolojisinde uluslararası şirketler üç kategoriye ayrılmaktadır: 

• Uluslar ötesi (Transnational) Şirket ve kuruluşlar,

• Uluslarüstü (Supranational) Şirket ve kuruluşlar,

• Çokuluslu ya da çok taraflı (Multinational) Şirket ve kuruluşlar.

JCR ER uluslararası kuruluşları derecelendirir iken, yukarıdaki ayrıma göre analizlerini kuruluşun türüne göre farklılaştırmaktadır.

Uluslar ötesi (Transnational) şirketler, teorik olarak sermaye sahipliğinin orijini ve dağılımı önemsenmeden çokuluslu bir şirket gibi kabul edilen ve yönetimi çeşitli uluslardan gelen kişilerden olan kuruluş tarafından geliştirilen firmadır. 

Uluslarüstü (Supranational) Şirketler, hiçbir ülkeye mensup olmayan, uluslararası bir anlaşma ile kurulan veya uluslararası bir kuruluş nezdinde tescil edilmiş ve bu kuruluşa bağlı olan yine ana kuruluşu tarafından denetlenen, ana kuruluşuna vergi ödeyen ve böylece milletini hukuken kaybeden şirketlerdir. 

Çokuluslu (Multinational) Şirketler, ise bir ülkeden yönetilmeye başlanan ve yabancı ülkelerdeki faaliyetin sanki asıl ülkede cereyan etmiş gibi kabul edildiği firmalardır. Bir diğer tanıma göre Çokuluslu Şirket, genel merkezi belli bir ülkede olduğu halde, etkinliklerini bir veya birden fazla ülkelerde kendisi tarafından koordine edilen şubeler, yavru şirketler aracılığıyla ve genel merkez tarafından kararlaştırılan bir işletme politikasına uygun olarak yürütülen büyük şirketlerdir. Bu gruptaki şirketler global veya bölgesel bazda kurulabilirler. Spesifik sektörlere ve özel amaçlara yoğunlaşan çok uluslu Kuruluşlar ise daha dar bir mülkiyet / üyelik yapısına sahip olup daha çok spesifik sektörlere ve özel faaliyetlere yoğunlaşmışlardır. 

Uluslarüstü ve çok uluslu şirketler daha çok banka ve finansal kuruluş şeklinde örgütlenmişlerdir. Çok taraflı kalkınma bankaları ve diğer çok taraflı kuruluşlar, uluslarüstü statüleri nedeniyle ulusal ya da uluslararası yargı ve muhasebe sistemlerine tabi olmayabilmektedirler. Bu bankalar, borçlanıcı veya fon sağlayıcı gelişmekte olan ülkeler dahil, geniş bir üyelik yelpazesiyle karakterize edilmektedir. Ayrıca, bu bankalar faaliyet coğrafyası bakımından üye ülkelerin bölgesiyle sınırlı değillerdir.  Her bankanın kendine özgü bağımsız yasal ve operasyonel pozisyonlara sahiptirler. Ancak, görevleri itibarıyla benzer bir misyona sahiptirler.

Çok Taraflı Kalkınma Bankaları (MDBs-Multilateral Development Banks), gelişmekte olan ülkelerde ekonomik ve sosyal kalkınma faaliyetleri ile yatırım projeleri için kredi ve hibe şeklinde mali destek ve profesyonel danışmanlık sağlayan ve birçok ülkenin bir araya gelerek oluşturdukları kurumlardır. 

MDBs’ler, sermayelerinin dışında, uluslararası sermaye piyasalarından ödünç fonlar almakta ve bu fonları tekrar gelişmekte olan ülkelere piyasa faizleri üzerinden uzun vadeli kredi olarak vermektedirler. Verilen krediler üç gruba ayrılabilir:

• Orta gelirli ülkelere yönelik piyasa faizi bazlı krediler (Non-Concessional Lending Windows),

• Düşük gelirli ülkelere piyasa faizlerinin altında verilen imtiyazlı krediler (Concessional Lending Windows), 

• Düşük gelirli ülkelere yönelik hibeler (Donor).

Piyasa faizlerinin altında verilen uzun vadeli krediler, doğrudan doğruya üye ülkelerin katkılarıyla finanse edilmektedir.  Ayrıca, hibe kapsamında, teknik destek, danışmanlık hizmetleri veya proje hazırlama işlemleri de bazı MDBs’ler tarafından sunulmaktadır. 

Derecelendirme Prensipleri 

JCR ER derecelendirme metodolojisinde, uluslar ötesi (Transnational) şirket ve kuruluşlara verilen ratingler, JCR ER’nin “Firma Derecelendirme Metodolojisi”ne göre yürütülmektedir. Ancak uluslarüstü (Supranational) şirket ve kuruluşlar ile Çokuluslu ya da çok taraflı (Multinational) Şirket ve kuruluşlar ise, Uluslarüstü ve Çok Taraflı Kalkınma Bankaları statüsüyle iş bu çalışmada yer alan kurallara göre derecelendirilmektedir.  

1. Uluslarüstü (Supranational) Kuruluşlar ile Çokuluslu (Multinational) Kalkınma Bankaları aynı metodoloji içerisinde derecelendirilmektedirler. Ancak, Supranational Kuruluşlara uluslarüstü yapısı nedeniyle sadece kısa ve uzun vadeli uluslararası yabancı para notları verilmekte, ulusal not verilememektedir. Çok Taraflı Kalkınma Bankalarına ise kısa ve uzun vadeli uluslararası yabancı para notları verilmekte, özel koşulların oluşması halinde de ulusal notlarda verilebilmektedir. Şayet Çok Taraflı Kalkınma Bankaları ‘nin ortaklık yapısı içerisinde ve yönetiminde tek bir ülkenin sermaye payı oldukça fazla ise (%51’den fazla ise) ve aynı zamanda faaliyetleri belirli bir bölgeden ziyade tek bir ülkede yoğunlaşmış ise böyle bir durumda uluslararası yabancı para notlarının yanında sermaye ve yönetim konsantrasyonu yüksek olan ülkeye dayandırılarak yerel notlar da verilebilmektedir.

2. Diğer taraftan, Uluslarüstü (Supranational) Kuruluşlar ile Çokuluslu (Multinational) Kalkınma Bankaları’nın uluslararası notları ile ortakları arasında bulunan ülkelerin sovereign notları arasında korelasyonun düşük olduğu varsayılmaktadır. Ancak, ortak ve üye ülkelerin sermaye ve yönetimdeki paylarına ve belirli katsayılara göre hesaplanan ortalama skor, derecelendirilen kuruluş için verilecek yabancı para notlarının bir nevi tavanı olabilmektedir. 

3. Çok taraflı kalkınma bankaları’nın alt grubunu oluşturan;

   • Global bazda kurulan çok uluslu kalkınma bankaları, 

   • Çok uluslu ancak bölgesel bazda kurulan kalkınma bankaları, 

   • Çok uluslu ve alt bölge kalkınma bankaları ve spesifik sektörlere ve özel amaçlara yoğunlaşan çok uluslu finansal kuruluşları ve bankalar

   Subjektif yönden ayrıştırılmış kriterlere tabi iken finansal risk analizi yönüyle aynı metodoloji içerisinde derecelendirilmektedirler. 

4. Finansal açıdan Uluslarüstü (Supranational) Kuruluşlar ile Çokuluslu (Multinational) Kalkınma Bankaları çeşitli başlıklar altında analiz edilmektedir. Kredilerin analizinde kamu ve özel sektöre göre ayrımlar, ülke hazinelerinden alınan garantiler, kullandırılan projelerin detayları, iştirak yapıları, yapılan yardım ve hibeler dikkate alınmaktadır. Ayrıca kredilerde tahsis edilen limitler ve kullandırım oranları da analiz edilmektedir. Sermaye, fon ve likidite başlıkları altında risk analizleri yapılmaktadır. Risk başlığı altında kredi riskleri, piyasa riskleri ve operasyonel riskleri ve risk yönetim sistem ve organizasyonları incelenmektedir. Zaman serilerine dayalı olarak geçmiş ve mevcut durumdaki karlılık performansları ile gelecek dönem planları, bütçeleri incelenmektedir.  Şayet ayrıca bir borçlanma senedi ihraç edilecek ise, vadeyle birebir uyumlu olmak üzere ana para ve faizler için üretilecek nakit akımlarının yeterliliği, zaman uyumu incelenmektedir. 

5. Finansal analizlerin yanında yapılacak subjektif değerlendirmeler de ise ortak ülkelerin yapıları, ilgili kuruluşun faaliyet sahalarının sosyo ekonomik açılardan analitik analizleri, kurumsal yönetim ilkelerine uyum seviyeleri, misyon ve stratejileri değerlendirilmektedir. 

Borçlanma Araçlarının Derecelendirme Metodolojisi
 
Çok taraflı kalkınma bankaları, çok taraflı finans kuruluşları ve diğer supranational Kuruluşların ihraç edecekleri borçlanma senetleri JCR-ER’in borçlanma araçlarını derecelendirme metodolojisine göre yürütülecektir. Bu kuruluşların benzeştiği diğer kuruluşlar için yine JCR-ER tarafından oluşturulan metodolojiler kullanılacaktır. 

Tahvil derecelendirmesi söz konusu tahvilin anapara ve faizinin zamanında ve tam olarak ödenme olasılığı bir başka değişle temerrüt olasılığı hakkında verilen bir görüştür. JCR ER’nin metodolojik altyapısında, tahvil derecelendirmesi, ihraç eden yerel idarenin kurumsal kredi derecelendirmesini temel alarak yapılmaktadır. 

Tahvilin özelliklerine göre bazen ihraç eden yerel yönetimin rating notunun üzerinde bazen de altında olabilir. Rating notu daha yüksek bir kuruluş tarafından garanti edilen tahviller veya varlığa dayalı olarak ihraç edilen tahviller, ihraç eden yerel idareden daha yüksek rating alabilmektedir. 

Temerrüt olasılığı ve geri kazanım oranının (tahvil alacaklısı açısından yatırımının ne kadarını kaybetme riski taşıdığı) tespit edilmesinde en önemli faktörlerden birisi tahvilin teminatıdır.

Teminatlar; 

• İhraç eden kuruluşunun bilançosundaki veya bilanço dışındaki varlıkları

• Sigorta

• Garanti 

şeklinde çeşitli yollarla sağlanabilmektedir.

İhraç eden yerel idarenin bilançosundaki başka varlıklar, bilanço dışı varlıklar veya ülke hazine tahvili teminat olarak gösterilebilir. Teminatın kalitesi ve likiditesi tahvilin kredi riski üzerinde oldukça etkilidir. Güçlü ve likit teminatlandırma temerrüt anında güçlü bir geri kazanımı ifade ettiği için tahvilin rating notunu yükseltmektedir. Varlığa dayalı olarak ihraç edilen tahviller tamamen teminatlı kabul edilmektedir.

İhracı gerçekleştiren yerel idareler, şayet dış piyasalarda tahvil ihraç edecekle ise transfer ve konvertibilite riskinden arındırmak için tahvillerini sigorta ettirebilmektedirler. Bu tür sigortayı satın almak suretiyle ihraç edilen tahvillerin derecelendirmesi ülke riskinden yani sistemik riskten arındırılarak ihraççının spesifik riskinin değerlendirilmesi şeklinde olduğu için iyi kalitedeki ihraççıların tahvilleri, sigortasız tahvillere göre daha yüksek derecelendirilir. 

Yapılandırılmış finansman tahvillerinde "monoline" tahvil sigorta şirketleri tarafından sigortalanabilmektedir. Monoline tahvil sigorta şirketleri gelişmekte olan ülkelerin ihraççıları tarafından ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetleri sigortaladıkları gibi gelişmiş piyasalarda sub¬prime adı verilen eşik altı yani spekülatif seviyedeki tahvilleri de sigortalamaktadırlar. Sigortalanmış tahvillerin faiz marjları ise ihraççının riskini değil sigortalayanın riskini yansıtmaktadır. 

Tahvil rating notunun ihraç edenin rating notundan daha yüksek olmasının bir başka yolu da tahvillerin garanti edilmesidir. Garanti tahvili ihraç eden yerel idarenin merkezi hükumeti tarafından veya harici kuruluşlar tarafından (Örneğin, IFC (International Finance Corporation gibi uluslararası bir kuruluşun verdiği garantiler) verilebilmektedir. 

Teminatın kalitesi ve likiditesi tahvilin kredi riski üzerinde oldukça etkilidir. Güçlü ve likit teminatlandırma temerrüt anında güçlü bir geri kazanımı ifade ettiği için tahvilin rating notunu yükseltmektedir.