Derecelendirme, bir kuruluşun veya bir bireyin finansal yükümlülüklerini zamanında yerine getirip getiremeyeceğini tahmin etmek üzere kullanılan, firmanın veya bireyin geçmiş ve bugünkü nitel ve nicel verilerine dayanarak yapılan bir sınıflandırma sistemidir. Yapılan sınıflandırmanın kolay anlaşılabilir olması için verilerden elde edilen sonuçlar kolay anlaşılır genel geçer sembollere dönüştürülmüştür. Semboller ise evrensel uygulamaya sahiptir. Derecelendirme, borçlunun kredibilitesini, borcunu zamanında ve düzenli geri ödeme kapasitesini ölçmeye yarayan ve buna bağlı olarak para ve sermaye piyasalarındaki rolünü değerlendiren ve etkileyen profesyoneller tarafından oluşturulmuş standart ve objektif görüştür. Derecelendirilmeye konu olan taraf; bir devlet, finansal kuruluş, şirket veya ihraç edilen bir finansal varlığın kendisi olabilir.

Derecelendirme, para piyasaları yanında, sermaye piyasalarında da faaliyet gösteren kurumlara, kredi arz ve talep edenlere, yatırımcılara, tüm aracı ve düzenleyicilere değerlendirmelerinde yardımcı olmayı sağlayan güçlü ve kullanışlı sembollerden oluşmaktadır.

Kredi derecelendirme notları şirketlerin ve hükümetlerin sermaye piyasalarından fon bulabilmelerinde önemli rol oynarlar. Bankadan kredi kullanmak yerine tahvil ihraç etmek suretiyle doğrudan yatırımcılardan borç almak isteyen devletler ve şirketler kredi derecelendirme notları sayesinde bu ihraçlarına talepte bulunan yatırımcılara kendi kredi değerlilikleri hakkında bilgi sağlamış olur. Kredi derecelendirme notları böylelikle etkin, geniş bir çevrede kabul görmüş uzun vadeli bir nisbî kredi risk ölçüsü sağlayarak tahvil ihraç etme ve satın alma süreçlerini kolaylaştırır. Kredi derecelendirme notlarını varlığı sayesinde hükümetler ve belediyeler kamu projeleri için, şirketler genişleme ve araştırma-geliştirme vb. faaliyetleri için piyasalardan fon sağlama imkânına kavuşurlar.

Derecelendirme Notlarının Kullanıcıları

Yatırımcılar: Yatırımcılar genellikle yatırım kararı verirken ve portföylerini yönetirken kredi riskini ölçebilmek ve farklı ihraççıları ve farklı borç enstrümanlarını karşılaştırabilmek için kredi derecelendirme notlarını kullanırlar. Yatırım fonları, emeklilik fonları, bankalar ve sigorta şirketleri gibi kurumsal yatırımcılar ve aracı kurumlar kredi derecelendirme notlarını kendi kredi analizlerini desteklemek için kullanırken, kredi riski için bir kesim noktası (cut-off) oluşturmak için de kullanabilirler.

Aracı Kuruluşlar: Yatırım bankaları, finansal tasarrufların yatırımcılardan ihraççılara ulaşmasında aracılık ederler. Bu kurumlar kredi derecelendirme notlarını farklı borç enstrümanlarının göreceli riskini karşılaştırabilmek için kullanabilecekleri gibi yapılandırdıkları borç ihraçlarının faiz/kar payı oranlarını belirlemede yardımcı bir faktör olarak değerlendirebilirler.

Borç İhraç Eden Kuruluşlar: Şirketler, finansal kuruluşlar, hükümetler ve belediyeler borç enstrümanları ihraç ederken kendi kredi değerlilikleri ve ihraçlarının göreli riski hakkında piyasaya bağımsız bir görüş sunmak için kredi derecelendirme notlarından faydalanırlar. Tahvil/Sukuk ihraç eden şirketler piyasayı kendi risklilikleri hakkında doğru ve objektif bir değerlendirmeye dayalı bir derecelendirme notu aracılığıyla bilgilendirerek daha uygun koşullarda fon bulma imkanına erişebilirler. Bu nedenle, sermaye maliyetleri düşebilecek, yatırımlarının net getirisi, dolayısıyla şirket değerleri artmış olacaktır.

İşletmeler ve Finansal Kurumlar: Kredi riskine duyarlı işlemler gerçekleştiren işletmeler ve finansal kurumlar karşı taraf riskini değerlendirirken kredi derecelendirme notlarını kullanabilirler.

Bankalar: Bankalar sermaye yeterliliklerini hesaplarken Basel II uzlaşısı kapsamında kredi riskinin hesaplanmasında kredi derecelendirme notlarını kullanabilirler. Kredi riskinin hesaplanmasında kullanılan standart yöntemde bankalar yetkilendirilmiş kredi derecelendirme kuruluşları tarafından verilmiş notlarını kullanabilirler. Bu durum bankaların sermayelerini daha efektif kullanmalarına imkan sağlar.

Vadelerine Göre Derecelendirme Notları

Uzun vadeli derecelendirme notları, değerlendirilen kuruluşun kurumsal kalitesi üzerinde, bulunduğu sektördeki temel ekonomik ve finansal karakteristiklere dayanılarak derecelendirme kuruluşu tarafından oluşturulan uzun dönemli kanaattir. Bu kanaate ulaşırken ekonomik konjonktüre duyarlılık ve çeşitli riskler içeren rekabet, kanuni düzenlemeler, teknolojik gelişmeler, talep değişimleri, yönetim kalitesi gibi unsurlardan etkilenme düzeyi göz önünde bulundurulur.

Kısa vadeli derecelendirme notları ise, bir yıla kadar vadeli olan tüm yükümlülükler üzerinde likidite ve sermaye kaynaklarına ulaşabilme kabiliyeti göz önüne alınarak oluşturulan kanaattir.

Kredi derecelendirme kuruluşları farklı yatırım dinamikleri ve farklı yatırımcı bazları nedeniyle kısa vadeli (<1 yıl) ve uzun vadeli (1+ yıl) yükümlülükler için ayrı not sistemi oluşturmuştur. Kısa vadeli derecelendirme notları daha çok finansman bonosu piyasasında kullanılmaktadır. Uzun vadeli derecelendirme notları ise kısa vadeli derecelendirme notlarına kıyasla daha uzun bir zaman dilimini dikkate alması nedeniyle daha çok dikkate alınmaktadır. Çünkü yatırımcılar, kreditörler ve diğer ilgili taraflar kredi değerliliği ölçüsü için daha çok uzun vadeli notları kullanmaktadırlar.

Türlerine Göre Derecelendirme Notları

Aynı borçluya verilen kredi derecelendirme notları uluslararası döviz cinsinden ve yerel para cinsinden olmak üzere farklılaşabilir. İlgili kredi derecelendirme notları, borçlunun söz konusu para cinsinden yükümlülüklerini bahse konu para cinsinden nakit akımı yaratarak ödeyebilme kapasitesini değerlendirir.

Uluslararası Döviz Cinsinden Rating (FC); Kurumun döviz cinsi yükümlülüklerini döviz yaratarak ödeyebilme kabiliyeti değerlendirilir. Tüm ülke riskleri konvertibilite ve transfer riskleri dahil göz önüne alınır.

Uluslararası Yerel Para Cinsinden Rating (LC); Kurumun para birimi gözetilmeksizin yükümlülüklerini yerel para yaratarak ödeyebilme kabiliyeti uluslararası kriterlere göre değerlendirilir. Konvertibilite ve transfer riskleri hariç tüm ülke riskleri göz önüne alınır.

Ulusal Yerel Para Cinsinden Rating (Tr); Kurumun yerel para cinsi yükümlülüklerini yerel para yaratarak ödeyebilme kabiliyeti ulusal kriterlere göre değerlendirilir. Ülke Riskleri göz önüne alınmaz.

Derecelendirme Metodolojisi

Derecelendirme kuruluşları tarafından müşterilerinin kredi değerliliği ve dolayısıyla derecelendirme notu belirlenirken kullanılan tüm varsayımları, tanımları, hesaplamaları, sınıflandırmaları, derecelendirme sürecini ve benzeri içeren yöntem veya yöntemleri ifade eder. Kredi derecelendirme kuruluşlarının kullandıkları metodolojiler, istatistiksel yaklaşımları, uzman görüşüne dayalı yaklaşımları veya iki unsurun kombinasyonu olan hibrit yaklaşımları içerebilir. Derecelendirme metodolojilerinin, bir müşteriye verilen derecelendirme notunun belirlenmesinde bu müşterinin kredi değerliliğini yansıtması ve bu hususun mümkün olduğunca bilimsel yöntemlerle ispatlanmış nicel ve nitel faktörleri kullanacak şekilde tasarlanmış olması esastır.

Derecelendirme metodolojileri ve kriterleri, derecelendirme amacı, değerlendirilen firmalara ilişkin yapılan segmentasyon ve sınıflandırma yaklaşımlarına göre farklılıklar gösterebilir. Firmaların faaliyette bulunduğu sektör ve firmaların finansal ve aktivite büyüklükleri en önemli segmentasyon kriterleri arasında yer alır. Segmente edilen her bir grup farklı faaliyet alanı ve farklı ölçekte olduğu için kredi değerliliklerini etkileyen faktörler ve değerlendirme kriterleri de farklı olacaktır. BDDK tarafından derecelendirme faaliyetleri ana varlık kategorisi bazında aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

• Merkezi yönetimler, kamu kuruluşları, uluslararası teşkilatlar ve çok taraflı kalkınma bankaları

• Şirketler ve Projeler

• Yapılandırılmış Borçlanma Araçları